Tư vấn bệnh tiểu đường – Giải đáp thắc mắc!

Tiểu đường hay còn có tên khác là đái tháo đường, đây là thuật ngữ dùng để chỉ về bệnh lý mạn tính liên quan đến rối loạn chuyển hóa đường glucose, khiến chỉ số đường trong máu (đường huyết) luôn ở mức cao hơn người bình thường.

Nguyên nhân gây ra tiểu đường là do cơ thể bị thiếu hụt hoặc đề kháng với insulin – hoạt chất giúp chuyển hóa đường thành năng lượng, khiến cho đường không thể được chuyển hóa và tích tụ lại trong máu khiến chỉ số đường huyết tăng cao.

Tiểu đường gồm có 3 dạng chính là:

• Tiểu đường type 1: dạng cơ thể không sản xuất được insulin
• Tiểu đường type 2: cơ thể vẫn sản xuất nhưng không đủ insulin hoặc đề kháng insulin
• Tiểu đường thai kỳ: xảy tra trong thai kỳ, sinh xong sẽ hết bệnh tiểu đường thai kỳ hoặc chuyển sang tiểu đường type 2

Mục tiêu điều trị tiểu đường type 2 được Đái tháo đường Hoa Kỳ (2016), Hội Nội tiết – ĐTĐ Việt Nam (2014) khuyến cáo là đưa chỉ số đường huyết lúc đói về 80-130 mg/dl (4,5-7,2 mmol/l); sau ăn cao nhất < 180 mg/dl (< 10 mmol/l) và HbA1c < 7,0%. Đây là chỉ số an toàn dành cho người tiểu đường type 2

Tuy nhiên không phải ai cũng giống ai, tùy từng đối tượng mà bác sĩ sẽ đưa ra chỉ số an toàn nhất định. Ví dụ người lớn tuổi ( > 65 tuổi ), thời gian mắc bệnh kéo dài, nhiều bệnh kèm và biến chứng (suy thận, suy tim, Bệnh tim thiếu máu cục bộ, Sa sút trí tuệ,…) thì mục tiêu kiểm soát đường huyết không chặt chẽ như người trẻ, khỏe mạnh, ít bệnh lý phối hợp… thường chỉ số HbA1c ở những đối tượng này trong khoảng 7.5-8 % là tốt

Tiểu đường có nguy cơ di truyền. Chính vì vậy nếu mẹ bị tiểu đường thai kỳ thì nguy cơ con mắc tiểu đường sẽ cao hơn người bình thường. Cụ thể nếu mẹ để bị mắc tiểu đường type 2 thì 14% con sẽ có nguy cơ mắc tiểu đường, nếu cả bố và mẹ đều mắc tiểu đường thì nguy cơ con mắc bệnh lên tới 50%.

Hầu hết người bị tiểu đường thai kỳ sẽ trở lại bình thường sau sinh hoặc có thể chuyển biến thành tiểu đường type 2. Chính vì vậy để hạn chế nguy cơ con mắc bệnh hãy theo dõi đường huyết chặt chẽ trong thai kỳ, xây dựng chế độ ăn uống khoa học đủ chất hợp lý, tăng vận động thể thao, tránh căng thẳng, giữ cân nặng bình thường để đưa đường huyết về mức an toàn tránh mắc tiểu đường type 2.

Sau sinh con chú ý dinh dưỡng sự tăng cân của bé, tránh bé béo  béo phì, cho bé tăng cường vận động để giúp ngăn ngừa tiểu đường.

Người bị tiểu đường nên hạn chế ăn tinh bột nhưng không phải là kiêng tuyệt đối. Lựa chọn thực phẩm thay thế cần đảm bảo cơ thể đủ chất dinh dưỡng. Cụ thể chế độ dinh dưỡng bình thường 1 người mắc tiểu đường cần như sau:

• Chất đạm: 15%-20% tổng năng lượng, hoặc 1g/kg/ngày. Trung bình cần 50g-60g (đạm) protid/người 50-55 kg; ví dụ như: 100g thịt nạc hoặc cá , 100g đậu phụ ( 1 bìa), 2 ly sữa tươi lạt hoặc sữa đậu nành lạt hoặc 01 ly sữa đạm cao ( ly 250 ml)
• Chất béo: Lipid = 25% – 30% tổng năng lượng , hoặc 1g/kg/ngày. Nên ăn dầu thực vật tránh dùng mỡ động vật. Người trưởng thành 1 tuần có thể ăn tối đa 3-4 lòng đỏ trứng, nếu có rối loạn mỡ máu chỉ nên ăn 2 trứng 1 tuần, và chọn các loại sữa ít béo (không đường).
• Chất bột đường: Glucid = 50-60% năng lượng hàng ngày, trung bình mỗi bữa ăn chính :1-2 chén lưng cơm, chọn các thực phẩm cùng nhóm có chỉ số đường thấp hơn, hạn chế các thức ăn, thức uống có nhiều đường: bánh kẹo, chè, nước ngọt, sữa ngọt nguyên kem …
• Chất xơ, Vitamin, khoáng chất, vi lượng: RAU CỦ cung cấp các vitamin,chất khoáng và chất xơ, ít tinh bột. Nên ăn sống, hấp, luộc, hạn chế chiên, xào.

Ngoài ra nên lựa chọn các thực phẩm tinh bột nhưng có chỉ số GI thấp như như gạo lứt, gạo giã rối, khoai củ (khoai lang, khoai tây, củ từ) nhưng chú ý là không nên ăn khoai lang nướng. Không nên ăn các thực phẩm chứa chất bột đường tinh chế như bánh kẹo, kem, nước ngọt, sữa có đường, trà sữa.

Người bị tiểu đường nên duy trì mức độ vận động trung bình 150 phút/ ngày tức là 30 phút mỗi ngày. Phương pháp luyện tập tùy thói quen và hứng thú của người bệnh. Ví dụ các môn vận động như: đi bộ, đạp xe, cầu lông, tenis, bơi lội…

Đúng. Người bị tiểu đường có nguy cơ mắc các bệnh lý khác, tiểu đường có thể gây tổn thương đến các cơ quan trong cơ thể, đặc biệt là tim – mạch máu, mắt, thận, hệ thần kinh, hệ tiêu hóa dạ dày – ruột và nướu răng.

Nếu tiểu đường không được điều trị theo dõi chặt chẽ sẽ gây biến chứng cho hầu hết các cơ quan của cơ thể. Trong đó đáng kể nhất là:

• Biến chứng tim mạch: xơ vữa mạch máu, nhồi máu cơ tim, đau thắt ngực, đột quỵ…
• Biến chứng thần kinh: tê bì, mất cảm giác, rối loạn cương…
• Bệnh võng mạc tiểu đường: giảm thị lực, mù lòa.
• Biến chứng thận: chức năng thận kém, suy thận.
• Bệnh lý bàn chân: loét nhiễm trùng, cắt cụt chân.

Vì thế người bị tiểu đường cần kiểm soát chỉ số đường huyết chặt chẽ, thăm khám và điều trị theo chỉ định bác sĩ!

Tiểu đường không phải bệnh truyền nhiễm vì vậy không lây qua bất cứ con đường nào như tình dục, sinh hoạt… Nhưng bệnh có tính di truyền. Cụ thể

• Với tiểu đường type 1 nếu người bố mắc bệnh thì khả năng di truyền là 10%, tỷ lệ này chỉ còn 4% nếu là mẹ mắc bệnh, còn cả bố và mẹ đều bị tiểu đườn type 1 thì khả năng di truyền lên tới 40%.
• Với tiểu đường tuýp 2, nếu bố hoặc mẹ được chẩn đoán trước 50 tuổi, con cái có nguy cơ mắc bệnh khoảng 14%. Con số này sẽ tăng lên 50% khi cả bố và mẹ bị tiểu đường.

Người bị tiểu đường số tuổi thọ sẽ bị mất khoảng 5 – 15 năm tuổi thọ so với người bình thường.Tuy nhiên nếu kiểm soát đường huyết tốt người bệnh vẫn có thể sống lâu hơn 85 năm.

Tiểu đường có 4 giai đoạn bao gồm: Tiền tiểu đường, tiểu đường tiến triển, tiểu đường khó kiểm soát và tiểu đường giai đoạn cuối.

• Tiền tiểu đường: Đây là giai đoạn đường huyết tăng cao hơn mức bình thường nhưng chưa đạt ngưỡng chẩn đoán tiểu đường.
• Tiểu đường tiến triển: Giai đoạn này đặc trưng bởi tình trạng tăng đường huyết sau ăn và người bệnh bắt đầu xuất hiện các triệu chứng điển hình.
• Tiểu đường khó kiểm soát: HbA1c tăng cao và một số biến chứng bắt đầu xuất hiện buộc người bệnh phải sử dụng nhiều loại thuốc khác nhau.
• Tiểu đường giai đoạn cuối: Nhiều biến chứng xuất hiện cùng lúc và việc kiểm soát đường huyết rất khó khăn.

Mức độ nặng của bệnh tăng dần ở mỗi giai đoạn mục tiêu và cách điều trị sẽ thay đổi.

Không. Hiện nay chưa có phương pháp nào có thể chữa khỏi tiểu đường type 1 và 2 hoàn toàn. Người bệnh chỉ có thể kiểm soát đường huyết ở mức an toàn nếu được điều trị đúng bằng thuốc, chế độ ăn lành mạnh, tập luyện đều đặn và sử dụng các sản phẩm đẩy lùi biến chứng từ thảo dược.

Bị tiểu đường và đang dùng thuốc mà cân nặng vẫn giảm thì có thể do những lý do sau:

• Chế độ ăn kiêng quá mức, không cung cấp đủ năng lượng cho cơ thể dẫn đến huy động mô mỡ, mô cơ thoái biến tạo năng lượng làm giảm cân. Trường hợp này cần điều chỉnh chế độ ăn hợp lý hơn tăng tinh bột và chất béo thì cân nặng sẽ tăng trở lại.
• Điều trị  chưa hiệu quả, chưa kiểm soát được đường huyết, đường huyết tăng cao bị đào thải qua nước tiểu gây giảm cân.
• Một số nguyên nhân khác làm giảm cân như bệnh phổi mạn hay lao phổi, cường giáp, ung thư, mất ngủ, lo lắng…

Nên gặp bác sĩ sớm nếu gặp phải tình trạng này để được chẩn đoán và lên phác đồ điều trị mới!

Người bị tiểu đường nếu quên uống thuốc tiểu đường thì bổ sung như sau:

• Uống bù nếu cách thời điểm dùng thuốc thường ngày dưới 3 giờ và tần suất uống thuốc là 2 lần/ngày, hãy uống bù ngay. Nếu đã hơn ba giờ, hãy theo dõi đường huyết và chờ đợi tới lần uống thuốc kế tiếp theo đúng kế hoạch.
• Nếu  loại thuốc tiểu đường đang dùng thuộc nhóm tác dụng kéo dài mỗi ngày chỉ uống một lần, hãy uống thuốc trong vòng 12 giờ sau liều đã quên. Nếu không, hãy chờ đến thời điểm uống thuốc hôm sau và dùng đúng với liều được bác sĩ kê đơn.

Cách xử lý này thích hợp cho các thuốc nhóm sulfonylure (ví dụ như Glipizide), thiazolidinedione (như pioglitazone) và biguanide (chẳng hạn như Metformin – Glucophage). Đối với các loại thuốc tiểu đường khác, như acarbose (Precose) hoặc repaglinide (Prandin), hãy uống vào bữa ăn gần nhất.

Tuyệt đối không tăng gấp đôi liều trong lần uống tiếp theo. Điều này có thể gây tụt đường huyết đột ngột và khiến bạn gặp nguy hiểm.

Ai cũng có thể bị tiểu đường dù độ tuổi nào. Tuy nhiên các nhóm đối tượng sau có nguy cơ mắc tiểu đường cao hơn bao gồm:

• Người thừa cân, béo phì
• Ít vận động thể lực
• Gia đình có người bị đái tháo đường ở thế hệ cận kề (bố, mẹ, anh chị em ruột)
• Người mắc chứng tăng huyết áp
• Người bị mỡ máu
• Phụ nữ bị buồng trứng đa nang
• Phụ nữ đã mắc đái tháo đường thai kỳ
• Rối loạn đường máu hay tiền đái tháo đường
• Tiền sử có bệnh tim mạch, xơ vữa động mạch.

Tiểu đêm nhiều lần chưa chắc đã mắc tiểu đường bởi tiểu đêm là triệu chứng của nhiều bệnh lý khác như niệu đạo, bàng quang… Để kết luận chẩn xác có mắc tiểu đường hay không phải dựa vào kết quả xét nghiệm HbA1c, Glucose máu đói và hoặc Glucose 2 giờ sau nghiệm pháp dung nạp Gluocse.

Chỉ số đường huyết caovẫn chưa thể kết luận mắc tiểu đường. Bởi đường huyết có thể  chỉ tăng cao ở một thời điểm nhất định rồi trở lại bình thường thì đây là hiện tượng sinh lý của cơ thể. Nếu lượng đường huyết thường xuyên tăng cao và không thể điều chỉnh về mức bình thường là biểu hiện của bệnh lý.

Việc xác định có mắc tiểu đường hay không phụ thuộc vào chỉ số đường huyết trong máu thông qua xét nghiệm l HbA1c, Glucose máu đói và hoặc Glucose 2 giờ sau nghiệm pháp dung nạp Glucose. Theo Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (ADA, tiêu chuẩn chẩn đoán tiểu đường dựa vào chỉ số đường huyết như sau:

• Chỉ số đường huyết lúc đói ≥ 126 mg/dL (hay 7 mmol/L)
• Chỉ số đường huyết sau 2 giờ dung nạp glucose đường uống 75g ≥ 200 mg/dL (hay 11,1 mmol/L)
• Chỉ số HbA1c ≥ 6,5% (48 mmol/mol)

Tiêm insulin để điều trị tiểu đường hay không phụ thuộc vào chỉ định của bác sĩ trực tiếp khám chữa bệnh. Không thể tự tiện tiêm insulin  bởi vì đây là một bệnh mãn tính, thời gian điều trị kéo dài. Tùy thuộc tình trạng người bệnh bác sĩ sẽ lên phác đồ điều trị phù hợp nhất!

Sai. Miến dong và cơm đều là 2 thực phẩm thuộc nhóm cung cấp chất bột đường là chủ yếu. Tuy nhiên, chỉ số đường huyết (GI) của miến dong là 95 và của gạo trắng là 83 nên việc thay ăn cơm bằng ăn miến là sai lầm.

Thay vì sử dụng miến dong nên chọn các thực phẩm như  gạo lứt hoặc ăn khoai củ như khoai lang, khoai sọ, củ từ sẽ giúp  kiểm soát đường huyết tốt, bớt đi cảm giác mệt do hạ đường huyết. Ngoài kiểm soát chất bột đường có GI thấp trong chế độ ăn,  cần có chế độ ăn đa dạng, đảm bảo cung cấp đủ các chất dinh dưỡng cho cơ thể, sẽ giúp duy trì cân nặng hợp lý, không để bị tăng đường huyết nhiều sau ăn và không bị hạ đường huyết khi xa bữa ăn. Bên cạnh đó cần chú ý tập luyện thể thao một cách phù hợp để có sức khỏe tốt nhất.